Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Kolu Lideri Prof. Dr. Füsun Cömert, kist hidatik hastalığının, hayvanlardan beşere geçen bir enfeksiyon olduğuna dikkat çekti. Cömert, bu enfeksiyonun bilhassa köpeklerden yayıldığını, ve insanlarda en çok karaciğer ve akciğer üzere organlarda kist oluşumuna yol açtığını tabir etti. İnsanlarda görülen enfeksiyon hastalıklarının yüzde 80’inin hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklar olduğunu anlatan Cömert, bu durumun önlenmesi için Türkiye Zoonotik Hastalıklar Ulusal Komitesi’nin oluşturulduğunun altını çizdi.
Cömert, “Kist hidatik, Echinococcus granulosus tarafından oluşturulan ve en çok karaciğerde kist yapmasıyla karakterize bir enfeksiyon hastalığı. Hayvanlardan beşere bulaştığını bildiğimiz bir enfeksiyon hastalığı. Aslında bugün insanlarda oluşan enfeksiyon hastalıklarının yüzde 80’i hayvanlardan beşere bulaşan hastalıklar. Yeni tanımlanan ve evvelce beri uzun vakittir görülen enfeksiyon hastalıklarının kökeni hayvanlar. Tarım toplumuna geçilmesiyle insanın hayvancılıkla uğraşmasıyla hayvanların bedeninde bulunan birçok mikroorganizma insanların bedenine geçerek insanlara adapte olmuştur. Hala olmaya devam etmektedir. Bu manada hayvanlardan insanlara hastalık geçmesini önlemek üzere bir durumumuz kelam konusu. Bu durumda veteriner tabiplere de kıymetli vazifeler düşmekte. Bu manada sıhhat kavramı değer kazanmış durumda. Ülkemizde de Tarım ve Orman Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı ortasında yapılan protokol ile Türkiye Zoonotik Hastalıklar Ulusal Komitesi oluşturulmuş, yapılan planlamalar ile hayvanlarda hastalığın denetimi ve böylelikle insan enfeksiyonunun önlenmesine çalışılmıştır” dedi.
Kist hidatik olarak bilinen hastalığın Echinococcus granulosus parazitinin oluşturduğunu anlatan Füsun Cömert, bu parazitin temel kaynağının köpekler olarak bilindiğinin altını çizdi.
Parazitin larvaya dönüşmesiyle karaciğere ve akciğere geçerek enfeksiyon oluşturma durumunun kelam konusu olduğunu belirten Cömert şöyle devam etti:
“Bu bir parazital enfeksiyon hastalığı. Bu parazitin temel kaynağı, parazitin erişkin formunun konağı olmaları nedeniyle köpekler olarak biliniyor. Köpeğin bağırsağında bulunan erişkinlerin çıkardığı yumurtalar köpek dışkısı ile etrafa yayılmakta. Bu türlü olunca da köpekler enfeksiyonun yayılması için ana kaynak oluşturmakta. Beşerler ve otlanarak beslenen otçul hayvanlar köpeklerin bağırsağından çıkan yumurtaları ağız yoluyla alarak enfekte oluyor. İnsanlarda ve otçullarda yumurta mideden geçerek, mide asidinin tesiriyle açılıyor ve bağırsakta larvaya çıkıyor, daha sonra bu larvanın bağırsak duvarı aracılığıyla kana geçiyor ve kan sirkülasyonu ile en sık karaciğere ve ikinci sıklıkla akciğere yerleşerek kist oluşumuna neden oluyor.”
Füsun Cömert, kist hidatik enfeksiyonunun yayılmasında, denetimsiz kesim yapılan hayvan etlerinin yanlışsız biçimde bertaraf edilmemesi ve köpeklerin ulaşabileceği biçimde dışarıda bırakılmasının değerli bir rol oynadığını belirtti. Cömert, bu çeşit uygulamaların enfeksiyonun köpeklerden insanlara geçişini kolaylaştırdığını ve zincirin tüm halkalarının birlikte kıymetlendirilerek enfeksiyonun denetim altına alınması gerektiğini vurguladı.
Enfeksiyonun karaciğer ve akciğerin yanı sıra insan bedeninin farklı bölgelerindeki kaslara, beyefendisine, kemiğe yerleşerek farklı cinste de ortaya çıkabildiğinin altını çizen Cömert, şu tabirlere yer verdi:
“Köpeğe bulaş bu kistleri ya da larvaları taşıyan etlerin yenilmesiyle oluşuyor. Burada da temel kaynağı aslında denetimsiz kesim yapılan hayvanların, kist olduğu bilinmeyen etlerinin etrafa denetimsizce atılması yada bu hayvanlara yiyecek olarak verilmesi ya da bilhassa Kurban Bayramlarında denetimsiz kesilen hayvanların etlerinin çok yeterli formda derine gömülmeden dışarıda sahipsiz olan köpeklerin ulaşımına imkan vermesinin kıymeti büyük. Asıl kaynak köpek üzere görülmekle birlikte köpeğin de bu enfeksiyonun sürecinin tamamlanması için diğer kaynağa muhtaçlığının olduğu ve hasebiyle enfeksiyonun denetiminde bu zincirin basamakların yanlışsız kıymetlendirilerek hepsinin birlikte denetimi gerekmektedir. Burada enfeksiyon zincirini güzel tanımak, bütün etapları birlikte denetim etmek kıymetlidir.”
Füsun Cömert, kist hidatik enfeksiyonunun yavaş gelişen bir klinik olduğunu ve yıllar içinde büyüyen kistin, bilhassa safra kanallarına basınç yaparak tıkanmaya neden olabileceğini belirtti. Enfeksiyon uzun mühlet devam ettiğinde karaciğer yetmezliğine ya da kistin patlaması sonucu alerjik şok sendromuna yol açarak mevt riski oluşturabileceğini söz etti.
Cömert, “Bu çok yavaş gelişen bir klinik. Yıllar içerisinde belirli bir büyüklüğe ulaştığında o büyüklüğün sebep olduğu birtakım tesirlerle hastayı bize getiriyor. Kitle tesiri oluşturuyor. Basınç yapıyor. Safra kanallarına yakın olarak yerleşirse, bu kanallara yaptığı basınç tıkanma sıklıklarına neden olabiliyor. Uzun süren enfeksiyonlarda karaciğer yetmezliğine ya da bu kistin patlaması sonrasında ki bu rastgele bir travmaya bağlı olarak gelişebilir, kistin içinde bulunan yüksek alerjen sıvının bedene dağılmasıyla birlikte alerjik şok sendromu ile hastanın vefatına neden olabiliyor” diye konuştu.
Füsun Cömert, 2005 yılı prestijiyle bildirimi mecburî hastalıklar listesine alınan kist hidatik enfeksiyonunun, bildirimde yaşanan zorluklar nedeniyle datalarda tutarsızlıklar ortaya çıkardığını belirtti. Cömert, Türkiye’de enfeksiyonun sıklığının binde 5 ila 7 ortasında değiştiğini ve Avrupa’da daha az görülen hastalığın Türkiye, Yunanistan, Afrika’nın kuzey kesiti, Güney Amerika ve Asya üzere bölgelerde endemik olarak daha yaygın olduğunu söz etti.
Hayvan denetiminin yapılması, mezbahalarda veteriner denetiminde hayvanların kesilmesi, atık etlerin dikkatli bertaraf edilmesi süreçlerinin yanı sıra aşılama uygulamalarının değerine dikkat çeken Cömert, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bu enfeksiyon bildirimi zarurî bir hastalık olmasına karşın 2005 yılında bildirimi mecburî hastalıklar listesine alınmış olmasına karşın yeniden de bildirim konusunda sorunlar olması nedeniyle ülkemizde çok farklı datalar mevcut. Yapılan geniş çaplı çalışmalara da bakarak ülkemizdeki sıklığının ortalama binde 5 ila 6 yada yüzde 1 ortasında değiştiği iddia edilmekte. Bu çalışmalarda tanımlayıcı usullere bağlı olarak belirlenen oranlarda değişiklikler olabilmekte. Genel olarak hayvan denetiminin çok daha fazla yapıldığı Avrupa ülkelerinde çok az görülmesine karşın Türkiye, Yunanistan, Afrika’nın kuzey kesiti, Güney Amerika, Asya ülkelerinde aşikâr bir endemik yüzdelik olarak tanımlayabileceğimiz sıklıkta görülüyor. Bu nedenle hayvan denetiminin yapılması, mezbahalarda veteriner denetiminde hayvanların kesilmesi ve bunların organlarının uygun biçimde bertaraf edilmesi tıpkı vakitte aşılama uygulamalarının yapılmasına daha fazla ehemmiyet verilmesi gerekiyor.”
Cömert, kist hidatik enfeksiyonunun tedavisinde ilaç ve cerrahinin birlikte kullanıldığını, lakin hangi tedavi formülünün öncelikli olacağına hastanın durumuna nazaran karar verildiğini belirtti. Dünya Sıhhat Örgütü’nün hastalığı ultrasonografik imajlarla sınıflandırdığını ve buna nazaran hastaların tedavilerinin düzenlendiğin tabir etti. Cömert, “Hangi tedavinin daha ön planda ya da altın standart olarak tanımlandığı belirtilemiyor. Zira kist her şahısta farklı halde olabiliyor. Ekseriyetle ilaç tedavisi tek başına kâfi olmuyor. Cerrahi tedavi mi yada cerrahiden daha kolay sistemlerle mi tedavi edileceğine hastaya nazaran karar veriliyor” diye tabir etti.
Füsun Cömert, kist hidatik enfeksiyonuna karşı aşılama, sistemli taramalar ve veteriner denetiminde hayvan bölümü üzere tedbirlerin büyük değer taşıdığını vurguladı. Ayrıyeten, eğitici eğitimleri, bilgilendirme gereçleri ve Kurban Bayramlarında organ bertarafı ile ilgili farkındalık oluşturulması gerektiğini belirtti.
Cömert, el hijyeninin kıymetine de değinerek, toprakla temas sonrası dikkatli el yıkamanın enfeksiyonun önlenmesinde kritik rol oynadığını söz ederek kelamlarını şöyle tamamladı:
“Aşılama doğal ki burada da değerlendirilebilecek bir seçenek. Parazitin larvasının bedene yerleşmesini engellemek için hem köpeklerin hem de otçul hayvanların aşılanması; köpeklerin, insanların ve otçulların korunması açısından değerli. Onun dışında sistemli taramaların yapılması hayvan kısımlarının veteriner denetiminde olması, eğitimin verilmesi, hatta eğiticilerin eğitilmesi, farkındalık oluşturmak üzere posterler, afişler, bilgilendirme broşürlerinin hazırlanması, bilhassa Kurban Bayramlarında hayvanların organlarının nasıl bertaraf edilmesi gerektiğiyle ilgili ön bilgilendirmelerin kesinlikle yapılması gerekiyor. El hijyeni bilhassa gerekiyor. Yumurtalar toprağa atılıyor, toprak bizim bu enfeksiyonu kazanmamız için en değerli kaynağı oluşturuyor. Dışarda sahipsiz olan hayvanlara dokunduktan sonra elimizi dikkatli biçimde yıkamamız ve el hijyeni konusunda toplumun belirli bir düzeye çıkartılması gerekiyor. Her şeyin başında olduğu üzere burada da eğitim değerli.”